Lương Tại: Nhà Báo Tự Do tại Dallas Phỏng Vấn TS Alan Phan
Tôi là nhà báo kiểu amateur về California để dự buổi Lễ Mãn Khoá Lớp MBA Tại Đại Học Bristol vì tôi là một trong 40 sinh viên sẽ nhận bằng ngày 15/11/2014 này. Hôm qua, tôi tình cờ và hân hạnh gặp ngài Alan yêu quí của tôi tại nhà hàng AnQi ở South Coast Plaza. Dù là ngày chúa nhật và ông đang bận đi chơi với gia đình, tôi nằng nặc theo ông về văn phòng ông tại Newport Beach và may mắn được ông dành cho hơn 1 tiếng để trả lời cuộc phỏng vấn tự phát. Quá “excited”, tôi thức suốt đêm để ghi lại tóm lược từ recorder của chiếc Iphone. Xin chia sẻ ngay với bạn đọc trên Facebook này.
- Sau 8 năm đi về thường xuyên ở Việt Nam, ông quay về Mỹ để định cư. Ông cho biết là “Khá thất vọng với tình trạng trì trệ của nền kinh tế…” Ông có thể cho biết những thất vọng khác của ông về cuộc sống tại quê nhà?
Alan Phan: Tôi đi nhiều nơi và nhận xét thấy môi trường sinh hoạt tại Việt Nam cũng giống nhiều quốc gia: Bangladesh, Nigeria, Zimbabwe bây giờ…hoặc Philippines, Indonesia vào thời đầu 1970s. Nhưng mọi chuyện rồi cũng sẽ qua đi. Và 40, 50 năm sau, có lẽ đời sống người dân Việt Nam cũng tiến bộ như các nước Asean hiện nay. Điểm thất vọng là quê hương mình không phải chờ lâu đến thế, chỉ cần vài thay đổi…nhưng có lẽ tại quá khó và tại ”số phận”? (phải biết đổ thừa vậy). Tuy nhiên, cần nói thêm là một thiểu số quyền lực rất “enjoy” cuộc sống nơi đây, và chắc chắn là họ “hạnh phúc” gấp vạn lần các người dân Âu Mỹ.
Ngoài cái thất vọng lớn lao đó, còn những chuyện nhỏ hơn như ăn không còn thấy ngon (vì quá nhiều thực phẩm nhiễm độc); thở không còn toàn vẹn (vì ô nhiễm không khí khủng khiếp tại Saigon, Hà Nội); thính quan ù ờ (vì quá ồn ào); giấc ngủ không còn đẹp (vì quá nhiều chuyện kinh dị mỗi ngày). Tệ hơn là phải chứng kiến cảnh nghèo đói mạt vận của đa số người dân, cảnh nhậu nhẹt quên ngày giờ của những người vô dụng; sự lãng phí thời gian của tuổi trẻ và trí tuệ; sự lạm dụng tài sản công và tư của các “đầy tớ”; sự vô cảm vô văn hoá của xã hội; và sự bất lực của những người thiện tâm.
Có thể nói sự ngập lụt nước thải gần như hàng ngày của Saigon là biểu tượng của các tâm hồn tữ tế đang bị chìm sâu và chết đuối bởi những cay nghiệt của cuộc sống.
- Nếu có thể, xin ông cho biết về những điều ông cảm thấy hạnh phúc khi về Việt Nam?
Alan Phan: Tôi vẫn có một cảm giác gì thân thuộc và êm đềm khi về lại Việt Nam (nếu biết quên đi những đống rác, theo nghĩa đen và nghĩa bóng). Vẫn thấy vui khi lè phè cà phê, chém gió với bạn bè. Vẫn say mê lao mình xuống những ngọn sóng biển tươi mát của một ngày hè vắng lặng du khách. Vẫn cười vô tư khi nghe những ngây ngô dễ thương của các đứa trẻ bán hàng rong (dù mình luôn bị gạt). Vẫn rung động khi thoáng nhìn được một khuôn mặt diễm kiều (dù không làm gì). Vẫn bị những cơn mưa rào nhiệt đới đánh thức mỗi đêm để thả ký ức về với ngày xưa. Vẫn yêu những cao nguyên mít mù hay những cành phượng đỏ chói trong những khu phố nhỏ. Và vẫn thông cảm cho những nghẹn ngào đóng kín của tuổi già bị lường gạt hay tuổi trẻ bị kềm kẹp. Vẫn vui khi họ biết thoát ra được cái hộp oan nghiệt và tìm ra tương lai.
- Cảm nhận của ông có khác gì những kinh nghiệm của các Việt kiều khác?
Alan Phan: Tôi không nghĩ mình là một Việt kiều, một người mang quốc tịch Việt. Tôi là công dân Mỹ gốc Việt qua đây từ 1963, nên các định kiến của tôi về thế giới chắc khác xa nhiều Việt kiều (tôi luôn bị gọi là mất gốc). Nói như thế để chúng ta hiểu rằng người Mỹ gốc Việt hay Việt kiều là một cộng đồng phức tạp, khó có nhiều mẫu số chung. Chẳng hạn đa số đều chống chánh phủ Việt Nam, nhưng lớp thì chống vì triết thuyết và cơ chế Cộng Sản, lớp thì đòi nhân quyền dân chủ, lớp thì chống nhưng hoàn toàn không quan tâm. Thêm vào đó, qua nhiều thế hệ, những lối sống và tư duy đã thay đổi rất nhiều.
Tuy nhiên, tất cả mọi người đều phải sống trong một môi trường rất cần tiền; do đó, trừ một thiểu số, phần lớn phải đầu tắt mặt tối lo cơm áo gạo tiền (hơn cách sống ở Việt Nam nhiều) và phải sống khá thực tế. Theo tôi, càng sống lâu nơi xứ người, càng thấy cách biệt với đa số người Việt tại quê nhà. Cũng dễ hiểu thôi,” xa mặt cách lòng”.
- Như vậy, ông có nghĩ là lượng kiều hối kỷ lục đã đóng góp quan trọng cho nền kinh tế Việt Nam sẽ lần hồi sụt giảm và tạo ra những hệ luỵ cho đảng cầm quyền?
Alan Phan: Tôi không nghĩ kiều hối sẽ sụt giảm đáng kể trong vài thập niên tới. Lý do là khi người định cư cũ không gởi tiền về nữa thì có lớp định cư mới và nhóm xuất khẩu lao động (con số đang trên đà gia tăng) sẽ nhẩy vào thay thế. Tuy nhiên, tôi dự đoán là người Việt bỏ xứ mà đi càng ngày càng nhiều và ảnh hưởng của họ trên quyền lực chính trị và kinh tế của đảng cầm quyền sẽ thay đổi bộ mặt của xã hội.
- Nhiều người cho rằng sự tranh đấu cho dân quyền Việt sẽ kém hữu hiệu khi chúng ta phải bận rộn sống và kiếm tiền ở hải ngoại như ông vừa nói?
Alan Phan: Nó chỉ đúng một phần. Chính trị tại các quốc gia Âu Mỹ vận hành theo sức mạnh của đồng tiền. Dòng chảy của tiền vào mạng truyền thông và PR mua vũ khí chính của dân chủ là “lá phiếu”. Khi người Việt hải ngoại “giàu” lên, họ sẽ ảnh hưởng đến tình hình nhân quyền và các thay đổi xã hội ở Việt Nam qua sự vận động (lobby) các chính trị gia Âu Mỹ.
Theo kinh nghiệm tranh đấu vài chục năm qua của cộng đồng Việt tại Mỹ, chúng ta thấy những tổ chức được quần chúng tin cậy và đóng góp tiền bạc – thời gian là những nhóm tạo nhiều ảnh hưởng nhất ở Washington. Tuy nhiên, người Việt hải ngoại chưa đủ giàu như người Do Thái để “cấu trúc” các chế độ, nhất là quê hương yêu dấu ngày xưa.
- Ông có nói là “ông có suy nghĩ hơi nghịch lý là Việt Nam sẽ thay đổi tận cốt lõi trong vài năm tới”. Ông có thể nói rõ thêm lý do cũng như những tử huyệt của nền kinh tế xã hội Việt Nam?
Alan Phan: Tôi nghĩ tử huyệt lớn nhất của kinh tế Việt Nam là bộ máy cồng kềnh của chính phủ và chính sách “sở hữu của toàn dân”. Vì cha chung không ai khóc, vì quan chức cán bộ quá nhiều (mà ai cũng tham lam đòi phần bánh của mình), vì doanh nghiệp tư nhân không thể cõng nổi trên lưng gánh nặng của ngân sách, nợ xấu và tham nhũng tràn lan… nên kinh tế không thể cất cánh để gia tăng thu nhập của mỗi đầu người. Dân nghèo thì nước yếu.
Cho nên đến một thời điểm nào đó, cơ chế, chính sách và nhân sự phải thay đổi để tránh những hệ luỵ cho giới cầm quyền. Lãnh đạo tại Việt Nam rất tinh nhanh và biết thay đổi thoát xác để tránh bạo động, như Nga và Đông Âu đã làm cách đây vài chục năm. Vì quyền lợi cá nhân, hệ thống lãnh đạo Việt Nam sẽ thay đổi kịp thời để bảo tồn tài sản. Trong lịch sử, họ đã biết bỏ Pháp theo Nga, bỏ Nga theo Tàu, và trong tương lai rất gần, sẽ bỏ Tàu theo Mỹ. Ngay cả giới chính trị gia Trung Quốc cũng nhìn nhận diều này về “sự trung thành” của lãnh đạo Việt Nam. Kịch bản phải được thực hiện từng bước chậm nên nhiều người trong chúng ta hay sốt ruột. Nhưng tôi tin là chuyện thay đổi sẽ xẩy ra. Và các chính trị gia Mỹ đang tích cực hổ trợ.
- Ông mong ước gì khi khởi nghiệp lại ở tuổi 70? Ông có ngại mất danh tiếng khi thất bại?
Alan Phan: Tôi chẳng mong ước gì cả. Tôi quay lại với kinh doanh vì đây là một hoạt động tạo hứng khởi cho tinh thần. Như khi tôi viết bài trên Góc Nhìn Alan hay đi nói chuyện, phỏng vấn…chỉ đơn thuần là vì tôi thích. Cũng may là ở tuổi này, tôi không còn lo nghĩ nhiều đến cơm áo gạo tiền, nên tự do hơn và sẵn sàng chấp nhận thất bại hơn. Từ nhỏ, tôi đã thực sự không quan tâm lắm đến danh tiếng. Xin nhường khen chê cho thiên hạ. Bây giờ mình tự mắng mình là đủ.
- Ông có nghĩ là cộng đồng Việt hải ngoại có thể làm đầu cầu cho những doanh nhân quốc nội? Cái thế mạnh tiềm năng lớn nhất của người Việt ở hải ngoại là gì? Làm sao có thể tận dụng?
Alan Phan: Đây là sức mạnh và đóng góp đáng kể của cộng đồng Hoa Kiều, trước tại Đông Á và sau tại Âu Mỹ, trong việc hoá rồng của kinh tế Hoa Lục. Mặc dù không có bang hội và không đoàn kết như cộng đồng Hoa Kiều, tôi nghĩ rất nhiều doanh nhân Việt đã thành công ở quốc nội nhờ sự tiếp sức của bà con bạn bè Việt nơi hải ngoại. Một mạng lưới rất thực dụng, nhiều tài năng và kinh nghiệm cần nắm bắt. Chỉ tiếc là trong khi chính phủ Trung Quốc biết trân trọng và đãi ngộ các nhân tài hải ngoại (ít nhất là trong giai đoạn đầu mở cửa) thì chính phủ Việt Nam lại tỏ nhiều thái độ nghi kỵ, hiềm khích và vắt chanh bỏ vỏ…tạo một ấn tượng xấu mà đến bây giờ vẫn chưa thể gạt bỏ.
Một lần nữa, các lãnh đạo Việt nam sẽ phải thay đổi tư duy và cách hành xử khi bị bắt buộc. Tôi nghĩ họ sẽ biết tận dụng sức mạnh này, mềm và cứng, trong thời gian tới.
- Ông nói không muốn dính líu đến chính trị. Nhưng chắc chắn kinh tế sẽ chịu ảnh hưởng của chính trị. Ông nghĩ gì về chính sách của người Mỹ trong vấn đề nhân quyền, TPP, vũ khí sát thương, vụ Điếu cày…Chúng sẽ có tác động như thế nào vào chính trường Việt?
Alan Phan: Như tôi nói rất nhiều lần, đa số chính trị gia trên khắp thế giới đều vận hành theo quyền lợi cá nhân của mình, rồi của phe nhóm mình…sau cùng, mới đến quyền lợi quốc gia. Một thực tai hơi khó nuốt, nhưng đó là thực tại. Chính trị gia Mỹ quan tâm đến 2 điều: làm thế nào để hốt phiếu (do đó họ luôn quan tâm đến các khảo sát về dư luận quần chúng) và làm thế nào để PR cho rằng họ đặt quyền lợi quốc gia lên trên hết (dù họ nghĩ đến phe nhóm lợi ích nhiều hơn).
Hiểu được 2 điều căn bản này là có thể suy ra “chính sách Mỹ”. Các sự kiện vặt khác thực ra chỉ quay quanh 2 yếu tố cốt lõi này. Đừng nên có ảo tưởng mà chỉ nên chăm chú vào “nhu cầu” của các chính trị gia.
#TONY
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét